اقدام پژوهی برتر چگونگی تدوین و بهترین نمونه های کشوری هزار نمونه

اقدام پژوهی برتر چگونگی تدوین و بهترین نمونه های کشوری هزار نمونه و ارائه هزاران نمونه در سایت بانک فایل پژوهشی معلمان در این سایت شما عزیزان می توانید با مراجعه به دسته بندی اقدام پژوهی از هزاران نمونه اقدام پژوهی برتر استفاده های لازم را ببرید.

چکیده

اقدام پژوهی نوعی تحقیق در میدان‌های واقعی کار و زندگی است که به منظور آگاهی فردی و پیشرفت در کار انجام می‌شود. در این پژوهش، تحقیق با کار در‌می‌آمیزد و ضمن حفظ اصول تحقیقاتی، انجام آن ساده و امکان‌پذیر می‌گردد. اقدام پژوهی توسط خود افراد درگیر در یک مسأله و برای حل یا کاهش آن انجام می‌شود که در آن عمل، محور اساسی تحقیق است اقدام پژوهی به مشارکت معلمان در اینکه چگونه در مورد مسائل آموزشی یاد بگیرند، چگونه ایده‌هایشان را در مورد برنامه درسی بیان کنند و اینکه چگونه عمل آموزشی خود را توسعه دهند و یا آن را نقد کنند، کمک می‌کند با اقدام پژوهی بدنه آموزش و پرورش زنده و فعال و بالنده می شود. اقدام پژوهی از روشهایی است که سازگاری با فرهنگ بومی وملی دارد و در این رویکرد به تفاوت های فردی دانش آموزان توجه می شود. اقدام‌پژوهی در آموزش و پرورش با برخی از موانع و تنگناها از جمله مدیریت متمرکز، سلسله مراتب و بوروکراسی اداری و الزام به تبعیت از قوانین و مقررات و محدودیت در تفویض اختیار، تراکم وظایف و مسوولیت های اجرایی کارکنان آموزشی و اداری، پراکندگی یافته های پژوهشی، ذهن پژوهی به جای اقدام پژوهی، عدم پشتیبانی مالی و معنوی از اقدام پژوهان، عدم اطلاع رسانی مناسب نتایج اقدام پژوهی به معلمان و گاهاً اجرای پروژه های تکراری مواجه می باشد. در این مقاله راهکارهایی در راستای توسعه و بهبود کیفیت اقدام پژوهی ارائه شده است که طرح و تصویب مسأله اقدام پژوهی در شورای معلمان، برگزاری همایش‌های اقدام پژوهی، اجرای برنامه “هر مدرسه یک اقدام پژوهی مشارکتی” ، اختصاص امتیاز ویژه در ارزشیابی مدارس به طرح های اجرا شده، تاکید بر حل مسائل مدارس خاص از طریق اقدام پژوهی، اختصاص ساعات موظف معلمان به حل مسائل آموزشی و تربیتی دانش آموزان خود از طریق اقدام پژوهی، طراحی سایت ملی و بانک اطلاعات اقدام پژوهی، تشکیل باشگاه اقدام پژوهان جهت سهولت ارتباط اقدام پژوهان با یکدیگر و تبادل تجربیات و تبیین استراتژی اقدام پژوهی معلمان و مدارس توسط شورای تحقیقات استان ها در یک برنامه کوتاه مدت و میان مدت از آن جمله می باشد.

همانطور که خدمت شما عزیزان عرض شد فایل حاصل آخرین تجربیات مدیران این مجموعه می باشد . در فایل سعی نموده ایم بر اساس آخرین تجربیات و مطالعات خود آنچه را که مد نظرمان بوده است را برای شما بزرگواران تدوین نماییم. امیدواریم توانسته باشیم با نگارش فایل سهم کوچکی در ارتقای سطح علمی دانش پژوهان داشته باشیم. انشالله شما عزیزان با استفاده و بهره گیری از این فایل رضایت لازم را داشته باشید . ضمن اینکه پشتیبانی تلفنی این سایت به منظور رفع مشکلات احتمالی و پیشنهادات و انتقادات و شکایات شما عزیزان از ۸ صبح تا ۱۲ شب همه روزه فعال است.

کلید واژه ها: اقدام پژوهی، فرصت، چالش،آسیب، آموزش و پرورش.

مقدمه

آموزش و پرورش به خاطر اینکه با انسان سروکاردارد از مهم‌ترین حوزه‌هایی است که پژوهش در آن لازم است. به خاطر پیچیده بودن مسائل مربوط به اندیشه‌ انسان، تحقیق و پژوهش دارای پیچیدگی‌های خاصی است و دقت زیادی را می‌طلبد. بنابراین جهت ارتقاء کیفیت تعلیم و تربیت و اثربخشی آموزشی بایستی مهارت‌ها و توانمندی‌های لازم در معلمان تقویت شود و لازمه این امر مهم مجهز نمودن معلمان به بینش علمی و انجام پژوهش می‌باشد تا اینکه معلمان تولید اندیشه نمایند و از آن در جهت بهبود وضع کلاس درس و مدرسه استفاده‌های لازم را به عمل آورند. آموزش و پرورش پژوهش ویژه خود را می‌طلبد که محور اساسی آن باید تغییر و تحول در کلاس درس و جریان یاددهی و یادگیری باشد. مسلماً معلمان نقش اساسی در این نوع از پژوهش‌ها ایفا می‌کنند و باید تلاش کرد ضمن بهره جستن از همه روشهای تحقیق، ساز و کارهای پژوهش‌های کلاسی و اقدام پژوهی[۱] را تدارک دید(قاسمی پویا، ۱۳۸۲). در این مقاله ابتدا تعاریفی از اقدام پژوهی ارائه می‌شود، سپس به ضرورت، اهداف و مراحل اقدام پژوهی از دیدگاه‌های مختلف پرداخته می‌شود و فرصت ها و چالش های آن مورد بررسی قرار می‌گیرد. در نهایت راهکارهایی برای برون رفت از تنگناهای های مطرح شده ارائه می گردد.

بیان مساله

سالهاست که در نظامهای آموزشی مختلف اساسی ترین نقش معلم نقش ” یاددهنده ” و ” استفاده کننده از دانش حاصل از تحقیقات آموزشی و تربیتی ” بوده است . این درحالی است که معلمان به واسطه تجارب و دانشی که در جریان فعالیت خود بدست می آورند می توانند نقش مولد دانش آموزشی را در نظامهای آموزشی ایفا نمایند . در واقع جوهره اقدام پژوهی به تمایل معلم برای پاسخ دهی به نیازهای آنی و عینی بوسیله بکارگیری روشی سازمان یافته در تحقق هرچه موثرتر اهداف آموزشی اشاره دارد .

بکارگیری این رویکرد می تواند زمینه را برای اصلاح و ارتقاء سطح یادگیری دانش آموزان، برنامه های آموزشی، روشهای تدریس، تدوین استراتژیهای یادگیری و یاددهی و توسعه مهارتهای حرفه ای در معلمان مهیا نماید.

هرچند اقدام پژوهی فرصت های فراوانی را در حل مسائل تعلیم و تربیت فرا روی معلمان و دست اندرکاران تعلیم و تربیت قرار می دهد موانع و چالشهای خاص خود رانیز دارد. این مقاله به بررسی فرصت ها و چالش های اقدام پژوهی می پردارد و راهکارهایی برای برون رفت از تنگناهای مطرح شده ارائه می نماید.

مفهوم اقدام پژوهی

مفهوم اقدام پژوهی بیش از هر چیز وابسته به دو فعالیت اساسی پژوهش و عمل است. اقدام پژوهی کوششی است که بین پژوهش به عنوان وسیله‌ای برای آگاهی و دانستن و عمل آموزشی رابطه ارگانیک برقرار می‌کند. (آهنچیان، به نقل از ساکی، ۱۳۸۳)

هاپکینز (۱۹۸۵) اقدام پژوهی را ترکیبی از عمل و تحقیق می‌دانند که فرد در جریان آن می‌کوشد تا عملی را بشناسد، بهبود بخشد و اصلاح کند. اقدام پژوهی قالبی برای معرفی مجموعه‌ای از روش‌های تحقیق است که عمل و پژوهش را به صورت توأمان مورد توجه قرار می‌دهد. در مسیر اقدام پژوهی، معلم به طور متناوب بین عمل و پژوهش حرکت می‌کند که پیامد آن بهبود درک و در نتیجه بهبود عمل آموزشی است.

اقدام پژوهی، رویکردی آموزشی ـ‌ پژوهشی است که هدف از آموزش و به کارگیری آن حل چالش‌ها و مسائلی است که معلمان در حین عمل به ویژه طی فرآیند یاددهی ـ‌یادگیری با آن مواجه می‌شوند. به عبارت دیگر، معلم به شیوه‌ای علمی و پژوهشی، در فرآیندی نظام‌مند، ضمن تمرکز بر چالش‌های پیش‌رو، با تدوین فرضیه‌هایی درباره آنها، به جمع‌آ‌وری اطلاعات درباره آنها پرداخته و آنها را به آزمون بگذارد و بدین وسیله ضمن دسترسی به راه‌حل‌های مناسب، به حل مسائل و مشکلات موجود بپردازد و با بهسازی فرآیند آموزش، به تحقق یادگیری مناسب‌تر و مطلوبتر دست یابد (متین، ۱۳۸۲، به نقل از ناموری لاله، ۱۳۸۲)

در تعاریف جدید از پژوهش حین عمل ، جنبه های اجتماعی –آموزشی آن نیز در نظر گرفته می شود: «پژوهش حین عمل نوعی تحقیق است که به وسیله افراد در گیر در موقعیت های اجتماعی – آموزشی انجام می شود و هدف آن بهبود استدلال ، اعمال عدالت اجتماعی و ارتقای فهم و ادراک این افراد از اوضاع و شرایط است . در نتیجه ، بهترین حالت چنین تحقیقی آن است که با مشارکت تمام افراد درگیر انجام شود که به صورت گروه تحقیق کننده قدرت و اختیار بیش تری برای پیاده کردن نتایج تحقیق بدست می آورد (گویا ، ۱۳۷۲)

یکی از برتری های پژوهش حین عمل ، این است که پژوهشگر بر اساس نتایج به دست آمده می تواند تعدیل یا تغییر لازم را بلافاصله به عمل آورد. (بازرگان ، ۱۳۷۲).

بنابر این ، پژوهشگر فردی خنثی و بی طرف نیست بلکه خواهان تغییر است می خواهد وضع نامطلوب موجود ، متحول شود و در مسیر اثر بخشی پیش رود . در حقیقت ، او نوعی رابطه عاطفی و ذهنی و درونی با مسائل دارد و کسی نیست که صرفا با اتکا به برخی از فنون و روش های تحقیق به یافتن رابطه ها اکتفا می کند بلکه می کوشد همواره خود و کلاس درسی اش را رشد دهد از این رو مدام به جست و جو می پردازد و همواره به دنبال مطالعه و یاد گیری است ، با دیگران همکاری می کند ، به گفته های همکارانش گوش می دهد، سعه صدر دارد و آماده پذیرفتن انتقادهاست (قاسمی پویا، ۱۳۷۹ )

به طور کلی اقدام پژوهی نوعی پژوهش است که افراد درگیر حل یک مسأله می‌شوند و سعی می‌کنند که آن مسأله را به نحوی حل نمایند. بنابراین اقدام پژوهی فرآیند نظام‌مندی است که آموزش را از طریق تغییر بهبود می‌بخشد، چون معلم در این پژوهش به عنوان عامل یا کارگزار تغییر مطرح است و پژوهش را خود طراحی و اجرا می‌کند که در نهایت به بهبود عمل آموزشی منجر می‌شود.

اهمیت و ضرورت اقدام پژوهی

در بیان اهمیت و ضرورت پژوهندگی توسط معلمان متین (۱۳۸۲، به نقل از ناموری لاله، ۱۳۸۸) در مقاله ای تحت عنوان ضرورت ها و نیازهای معلم پژوهنده به نکاتی اشاره کرده است:

۱- معلم بیش از دیگران در معرض پرسش های آموزشی است؛ بهتر است برای پاسخ به پرسش ها و مسائل خود درگیر پژوهش و حل مساله گردد.

۲-   یافته های پژوهش توسط خود معلمان به کار می رود. پس بهتر است که خود معلم نیز دست به پژوهش بزند.

۳-   مشارکت معلم در پژوهش باعث ایجاد اعتماد به نفس می شود و در او انگیزه به پژوهش رشد می نماید.

۴-   با درگیر شدن معلم در پژوهش مساله جدایی میان نظریه و عمل از میان می رود.

۵-   نتایج حاصل از پژوهش معلمان در کلاس درس کاملاً کاربردی است.

۶-   در فرآیند پژوهش، معلم هر جا لازم دانست تغییرهای لازم را اعمال می کند.

۷-   معلم ضمن پژوهش رشد می کند، بالفعل می شود و چاره یابی، نوآوری و نوجویی اشاعه می یابد.

جفری گلانز (۱۹۹۹، به نقل از ناموری لاله، ۱۳۸۸) نیز در مقاله ای در مورد اهمیت اقدام پژوهی توسط معلمان بیان می کند که این رویکرد:

۱- تصمیم گیری را تقویت می کند و بهبود می بخشد و احساس بهتری از صلاحیت و شایستگی در حل مساله و اتخاذ تصمیمات آموزشی به وجود می آورد.

۲-   بازاندیشی و خود ـ ارزیابی را القا می کند.

۳-   تعهد و پای بندی نسبت به اصلاح و بهبود مداوم را ارتقا می بخشد.

۴- یک جو مثبت آموزشی ایجاد می کند که در آن تدریس و یادگیری از جمله مهمترین و برجسته ترین مسایل مورد توجه هستند.

۵-   به طور مستقیم روی عمل و اقدام تاثیر می گذارد.

معلمان در میان دست اندرکاران نظام آموزشی، به عنوان کارگزاران اصلی صحنه ی تعلیم و تربیت و در زمره ی مروجان علم و پرورندگان روح علمی به حساب می آیند. این قشر از جامعه ی فرهنگی به ضرورت و بر اساس نیازهای حرفه ای خود، باید با بینش علمی آشنا باشند و کم و بیش از نتایج آن بهره مند شوند. یکی از شروط لازم برای تحقق هدف های نظام تعلیم و تربیت، دخالت دادن معلمان در شناخت مشکلات فرآیند یاددهی – یادگیری است و این ضرورت و نیاز در صورتی واقعیت می یابد که آن ها در شناخت مشکلات و ارائه طریق فعال شوند و در جهت رفع موانع به طور آگاهانه قدم بردارند. عوامل بسیار زیادی در جریان آموزش و یادگیری تأثیر دارد که طی روش های تحقیق مرسوم دانشگاهی قادر به کنترل آنها نیستند. هدف از پژوهش در تعلیم و تربیت فقط کسب دانش محض نیست،بلکه دانشی است که در عمل بتوان از آن استفاده کرد و در بهسازی محیط آموزشی مفید باشد .چنین هدفی را پژوهش های تربیتی دانشگاهی و مرسوم نتوانسته اند حاصل کنند .این پژوهش ها اطلاعات خوبی در اختیار گذاشته اند که می تواند الهام بخش معلمان باشد اما اکثر آنها قابل استفاده مستقیم توسط معلمان در کلاس های درس و محیط مدارس نبوده اند ،کلاس های درس دارای پویایی ویژه خود هستند و برای بهسازی امر آموزش و پرورش و اثر بخش کردن آن ،ضروری است که از روش های گوناگون پژوهش ،به ویژه پژوهش های مبتنی برعمل (اقدام پژوهی) بهره جست.

اهداف اقدام پژوهی

دلاور (۱۳۸۲، به نقل از ساکی، ۱۳۸۳) اهداف اقدام پژوهی را چنین برمی‌شمارد:‌

۱ـ‌ این شیوه پژوهش ابزاری برای تزریق رویکرد مبتنی بر نوآوری به پیکره‌ آموزش و یادگیری است.

۲ـ‌این پژوهش وسیله‌ای برای چاره اندیشی درباره مسائلی است که در موقعیت‌های خاص، تشخیص داده می‌شود.

۳ـ‌ روشی برای بهبود و شرایط طبیعی در بین معلمان و پژوهشگرانی است که با کار دانشگاهی سروکار دارند.

جانسون (۱۹۹۰) از منظری دیگر اهداف اقدام پژوهی را چنین بیان می‌کند:

۱ـ پژوهش منظم برای بهبود کیفیت آموزشی

۲ـ‌ کشف رابطه ساختارهای آموزشی و مدرسه با عمل تدریس ویادگیری

۳ـ‌ آشنایی با روشهای عملی که به بهبود تدریس کمک می‌کنند.

بطور کلی اقدام پژوهی هدف ها ی چندگانه ای را دنبال می کند که نقطه ی مشترک تمام آنها ، توسعه توانایی های معلمان برای درک و فهم بیشتر مشکلات آموزشی و درگیر شدن با آنهاست.

انواع اقدام پژوهی

پژوهش حین عمل دارای انواع مختلفی است و خصلت رشته ای خاص ندارد . در جریان تحقیق حین عمل، افراد می توانند رویکردهای مختلفی چون رویکرد انتقادی ، پایدار گرایانه ، سیاسی ، تاریخی و…. را انتخاب کنند.

گراندی پژوهش حین عمل را به سه گونه ی فنی،عملی و رهایی بخشتقسیم می کند. هالتر و بارکوترویکردهای پژوهش حین عمل را شامل رویکردهای تکنیکی مشارکتی ،تعاملی مشارکتی ، و رویکرد فرآیندگی می دانند . مک کرنان  نیز سه نوع پژوهش حین عمل را با عنوان :

الف – دیدگاه علمی – تکنیکی

ب- پژوهش حین عمل با رویکردی عملی – تأملی

پ- تحقیق عمل انتقادی – رهایی بخش فهرست بندی کرده است (به نقل از مسترز، ۱۹۹۵)

به رغم وجود رویکرد های سه گانه در عرصه ی پژوهش حین عمل ، باید توجه داشت که پذیرش یک رویکرد به معنای نفی دیگر رویکردها نیست بدین معنا که توجه به هدف و حوزه ای که در آن پژوهش حین عمل صورت می گیرد، نگاه پژوهشگر حین عمل تفاوت می یابد.

چنانچه مسترز (۱۹۹۵) معتقد است برای پژوهش در حوزه ی علوم تجربی ، از رویکردهای تکنیکی (گروه اول ) و برای پژوهش در حوزه ی علوم تاریخی و تأویلی از رویکردهای تعاملی (گروه دوم) و برای پژوهش در حوزه ی علوم انتقادی (نظیر علوم اجتماعی و اقتصادی ) از رویکردهای انتقادی (گروه سوم ) استفاده می شود. به هر روی ، به رغم تنوع رویکردهای پژوهش حین عمل ، می توان هر پژوهش عملی را حاوی عناصر درگیری عملی محقق با موقعیت عملی ، حل مسایل ، بازنگری مداوم در دانش یا روش کار دانست. اقدام پژوهی در واقع چیزی جز تفسیر عمل نیست ، یعنی ، بصیرتی است که در سایه ی کنش ها و اعمال انجام می گیرد و هدف آن بهبود بخشیدن به حیات وزندگی فکری و ذهنی و عرصه ای است که فرد با آن سر و کار دارد. در تحقیق حین عمل ، فرد محقق به صورت مشارکتی و نه به شکل بوروکراتیک ، وضعیت را بهبود می بخشد نه آن که در قالب یک سری دستور العمل های اداری این کار را انجام دهد. (پینر ،۱۹۹۶ )

مراحل اقدام پژوهی

پژوهش به عنوان جستجوی نظام مند برای کشف مجهول یا حل مساله مراحلی دارد. درباره ی مراحل اقدام پژوهی ، پژوهشگران طبقه بندی های متفاوتی ارائه داده اند ودربررسی آنها مشخص می شود که این مراحل خطی نیستندبلکه به صورت دوری یا حلزونی می باشند . به همین خاطر آن را چرخه ی پژوهش نامیده اند . بااین حال چون این پژوهش نیز منظم و هدفمنداست پس لازم است مراحلی رابرای آن درنظر گرفت. بازرگان(۱۳۷۲) چرخه ی اقدام پژوهی را شامل چهار حلقه برنامه ریزی ، اقدام ، مشاهده و بازتاب ( تحلیل و تعدیل اقدام ) می داند.

لوین واضع واژه «اقدام پژوهی » آن را متشکل از چهار مرحله ی برنامه ریزی ، اقدام، مشاهده و تأمل و تفکر می داند که باید در بستری حلزونی تکرار شوند (گویا ، ۱۳۷۲ ). ادراک حاصل از مشاهده ، تأمل و تفکر به بهبود عمل ، برنامه ریزی ، اقدام مجدد منجر می شود و چرخه تحقیق در عمل ادامه می یابد .

از دیدگاه قاسمی پویا (۱۳۸۰) مراحل پژوهش حین عمل به طور کلی شامل سه مرحله ی :

الف- تشخیص

ب- اجرا

پ- ارزیابی و عرضه است.

با نگاهی دقیق تر به این فرآیند ابعاد اجرای آن روشن تر می گردد:

۱-مشخص کردن مسأله :در این مرحله «موقعیت نامعین» مورد مطالعه باید به طور آشکار بیان شود. برای این منظور ، لازم است ویژگی های این «موقعیت » تصویر و گستردگی آن توصیف گردد. سپس ، با مطالعه کافی درباره ی موضوع و مذاکره با معلمان مربوط، پژوهشگران . مشاوران ونیز افراد دیگر ، سوال های پژوهشی تدوین شود.

۲-   گرد آوری اطلاعات : در این مرحله برای این که جوانب مسأله به درستی مشخص شده و برای آن راه حل جدیدی پیدا شود ، لازم است ضمن مذاکره با سایر همکاران ، با استفاده از روش های علمی نیز به جمع آوری اطلاعات اقدام گردد.

داشتن روحیه انعطاف پذیری و مشارکتی در این مرحله ، می تواند کمک بسیار مؤثری در مذاکره ی مطلوب با همکاران و پیش کسوتان باشد.

۳-   انتخاب یک راه موقت و پیشنهادی یا تهیه طرح برای عمل : بر مبنای اطلاعات جمع آوری شده و مذاکره با همکاران و متخصصان ، سرانجام راه حل مناسبی برای اقدام انتخاب می شود که به صورت طرحی برای اجرا در عمل تهیه خواهدشد.

۴-   تجربه کردن یا اجرا عمل انتخاب شده : در این مرحله ،راه جدید به طور عملی اجرا می شود و مورد تجربه و آزمایش قرار می گیرد. چگونگی اجرا و آثار آن ، به دقت و به صورت منظم مطالعه خواهد شد . برای سنجش عمل در زمان اجرا می توان با استفاده از ابزار های زیر اطلاعات لازم را جمع آوری کرد.

الف- پرسشنامه

ب- یادداشت های روزانه معلم

پ- مصاحبه

ت- فرم های مشاهده

علاوه بر این ابزار ها همکاران، متخصصان آگاه و اولیای دانش آموزان نیز می توانند در زمان اجرا و تجربه کردن ، معلم را یاری کنند تا کار خود را مورد ارزیابی قرار دهد.

۵-     تحلیل داده و ارزیابی نتایج که در این مرحله ، تحلیل داده ها با استفاده از روش کمی و کیفی انجام خواهد شد.

۶-   برنامه ریزی و اقدام مجدد : اطلاعات حاصل از اجرای طرح می تواند به برنامه ریزی و اقدام مجدد منجر شود. به این صورت که با توجه به نتایج به دست آمده راه حل یا طرح جدید برای اقدام دوباره و انجام پژوهش حین عمل ، در مورد آن تهیه می شود .

بنابر این ، چرخه ی پژوهش حین عمل به منظور بهبود عمل و رسیدن به نتایج مثبت می تواند ادامه داشته باشد.

در فرآیند پژوهش حین عمل ، ممکن است مراحل به شکلی کاملا منظم مطابق آن چه ارائه شد – رعایت نشود ، زیرا این فرآیند بسیار سیال و منعطف است . ملاک موفقیت این نیست که محققان مراحل یاد شده را طی کنند، مهم این است که به فهمی عمیق در مورد تجارب خویش و موقعیتی که این تجارب در آن شکل گرفته است نایل شوند و احساس کنند که تجارب و اعمال آن ها در نتیجه پژوهش در حین عمل ، بهبود و تکامل گرفته است (کمیس و استو، ۱۹۹۸ ).

فرصت ها در اقدام پژوهی

روش های مختلفی برای انجام پژوهش وجوددارد. بعضی از روش های پژوهش برای برخی زمینه های خاص مفیدترند . درعین حال ، در همه ی روش های پژوهش بر فرآیند و روندهای معینی برمی خوریم که در پژوهش مشترکند. وجود همین فرآیندها و روندهاست که پژوهش را به پژوهش و نه به فعالیت خاص دیگری تبدیل می کند . اقدام پژوهی مطلوب ، دارای و یژگی های اصلی همه ی پژوهش های خوب است و درعین حال ، از و یژگی های خاص خودبهره مند است که در ذیل به برخی از آن ها اشاره می شود:

۱-   در نتیجه ی پژوهش حین عمل معلمان نتایج تحقیق ، کاربرد ملموس تری خواهد داشت (بازرگان ، ۱۳۷۲)

۲-   وقتی معلمان در مورد کار خود به پژوهش می پردازند ، تصمیم گیرنده های مستقل تر و در نتیجه ، انتخاب گران بهتر می شوند(بیشاب، ۱۳۷۷).

۳-     اگر معلم به پژوهش بپردازد ، به نتایج و کاربرد آن احساس تعلق خاطر می کند (قاسمی پویا ، ۱۳۸۱)

۴-     در اقدام پروهی تفکر انتقادی و خلاق معلمان رشد و توسعه می یابد.

۵-   در فرآیند اجرای تحقیق عمل مشارکتی ، معلمان می آموزند که از راه تجربه و عمل ، دوستان منتقدی برای یکدیگر باشند(کمیس و استو، ۱۹۹۸)

۶-   پژوهش حین عمل ، یک فرآیند یادگیری است که نتایج آن تغییرات واقعی و حقیقی می باشد (کمیس و استو،۱۹۹۸)

۷-       معلم پژوهنده از رهگذر اقدام پژوهی میان عمل و نظریه سازگاری ایجاد می کند.

۸-   آن تصمیم در جریان اجرا و عمل و در یک فرایند علمی و عینی محک زده می شود.

۹-   در اقدام پژوهی به جای این که تصمیم گیری مسبوق به یافته های علمی باشد ، تصمیم گیری مقدم بر یافته های علمی است.

۱۰- با اجرای اقدام پژوهی بینش علمی در بدنه آموزش و پرورش زنده و فعال و بالنده می شود(قاسمی پویا،۱۳۷۹)

۱۱- معلم پژوهنده با مهارت یافتن در اقدام پژوهی، در سطوح دیگر اجرایی هم می تواند با همین قوت به حل مسائل بپردازد.

۱۲- دست اندر کاران فعالیت های آموزشی – به ویژه معلمان – اگر خود به کند و کاو درباره مسایل مربوط به خویش بپردازند ، از آن وظایف آگاه تر می شوند.

۱۳- معلمان تجربه های اقدام پژوهی خود را در رابطه با فرآیندهای یاددهی – یاد گیری ، می توانند با همکاران خویش در میان گذارند و با آنان تبادل نظرکنند.

۱۴- پژوهش حین عمل به معلمان کمک می کند که در موقعیت واقعی تدریس درک بهتری از عمل خود داشته باشند. این امر به بهبود عمل آن ها در کلاس منجر می شود.

۱۵- پژوهش حین عمل به افراد کمک می کند خود را کشف کنند و از موانع و ساختارهای اجتماعی و غیر منطقی ، غیر مولد ، ناعادلانه ، غیر منصفانه و توجیه ناپذیری که رشد فردی آن را محدود می سازد ، رها شوند.

۱۶- اقدام پروهی معلم را از نقش مجری محض در فرآیندهای آموزشی به مدیر و رهبری توانمند در این عرصه ارتقاء می دهد.

۱۷- در اقدام پروهی به تفاوت های فردی دانش آموزان توجه می شود.

۱۸- سازگاری با فرهنگ بومی وملی از فرصت هایی است که اقدام پژوهی ایجاد می کند.

چالشها در اقدام پژوهی

علیرغم فرصت هایی که اقدام‌پژوهی در آموزش و پرورش فراهم می نماید، مواجه با موانع و تنگناهایی نیز هست که به تعدادی از آن ها اشاره می گردد:

۱-   از موانع عمده انگیزه به اقدام پژوهی در میان کارکنان ستادی می توان به شیوه مدیریت متمرکز، سلسله مراتب و بوروکراسی اداری و الزام به تبعیت از قوانین و مقررات و محدودیت در تفویض اختیار اشاره نمود.

۲-     تراکم وظایف و مسوولیت های اجرایی کارکنان آموزشی و اداری

۳-     پراکندگی یافته های پژوهشی اقدام پژوهان و عدم جهت دهی سازمان یافته به آن ها.

۴-     ذهن پژوهی به جای اقدام پژوهی: به معنای تنظیم گزارشاتی است که حاکی از تراوشات ذهنی می باشد نه اقدام پژوهی.

۵-     عدم پشتیبانی مالی و معنوی از اقدام پژوهان.

۶-     کاهش انگیزه اقدام پژوهان تازه کار به دلیل مقایسه کاستی های پژوهش های آنان با اقدام پژوهان حرفه ای.

۷-     تنظیم گزارشات اقدام پژوهی که حاصل تجارب قبلی معلمان با تجربه می باشد نه فرآیند و فعالیت اقدام پژوهانه.

۸-     عدم اطلاع رسانی مناسب نتایج اقدام پژوهی به معلمان و گاهاً اجرای پروژه های تکراری.

راهکارها

با توجه به چالش ها و چالشهای فراروی اقدام پژوهی و اقدام پژوهان، در راستای توسعه این مهم راهکارهایی پیشنهاد می گردد:

۱-     طرح و تصویب مسأله اقدام پژوهی در شورای معلمان و ایجاد جو همکاری و همفکری جهت حل مساله.

۲-     طراحی و اجرای برنامه “هر مدرسه یک اقدام پژوهی مشارکتی” در هر سال تحصیلی و اختصاص امتیاز ویژه در ارزشیابی مدارس به طرح های اجرا شده.

۳-     برگزاری همایش‌های اقدام پژوهی در مناطق و استان‌ها جهت انتشار سازو کارها، روش ها و یافته های اقدام پژوهی و تبادل تجربیات.

۴-     تاکید بر حل مسائل مدارس خاص از جمله مدارس تیزهوشان، شبانه روزی و شاهد از طریق اقدام پژوهی

۵-     اختصاص ساعات موظف معلمان به حل مسائل آموزشی و تربیتی دانش آموزان خود از طریق اقدام پژوهی.

۶-     طراحی سایت ملی و بانک اطلاعات اقدام پژوهی.

۷-     تشکیل باشگاه اقدام پژوهان جهت سهولت ارتباط اقدام پژوهان با یکدیگر و تبادل تجربیات.

۸-     تدارک ساز و کار لازم جهت حمایت مادی، تجهیزاتی، علمی و تجربی از اقدام پژوهان.

۹-     تبیین استراتژی اقدام پژوهی معلمان و مدارس توسط شورای تحقیقات استان ها در یک برنامه کوتاه مدت و میان مدت.

۱۰-   تشکیل گروه آموزشی اقدام پژوهی در شهرستانها، نواحی و مناطق.

۱۱-   پیش بینی گزینه ای برای احتساب امتیازات معلم پژوهنده در ارزشیابی سالانه.

۱۲-   حرکت به سوی تمرکز زدایی و تفویض اختیار به کادر آموزشی و اداری در آموزش و پرورش.

۱۳-   کاربست یافته های اقدام پژوهان.

۱۴-   ترغیب و ارزش گذاری به اندیشه های نو.

۱۵-   برگزاری کارگاه های آموزشی و توجیهی روش شناسی اقدام پژوهی و تبادل تجربیات.

بحث و نتیجه گیری

آموزش و پرورش پژوهش ویژه خود را می‌طلبد که محور اساسی آن باید تغییر و تحول در کلاس و جریان یاددهی و یادگیری باشد. یکی از محورهای تحول در آموزش و پرورش که باعث تحول اساسی در نظام تحقیق و توسعه می‌شود طرح معلم پژوهنده «اقدام پژوهی» یا اقدام پژوهی است.

بازتاب معلمان بر تدریس خود و تجزیه و تحلیل تجربه های خودشان به تنهایی یا به کمک شریکان پژوهش ، بالقوه می تواند منجر به نظریه پردازی های جدید در زمینه ی تدریس شود. این فعالیت ها فرصت های آموزشی متعددی بوجود می آورند از جمله نتایج تحقیق ، کاربرد ملموس تری خواهد داشت. معلمان تصمیم گیرنده های مستقل تر و انتخاب گران بهتر می شوند، به نتایج و کاربرد پژوهش خود احساس تعلق خاطر می کنند و از وظایف خود آگاه تر می شوند، تفکر انتقادی و خلاق معلمان رشد و توسعه می یابد و از موانع و ساختارهای اجتماعی و غیر منطقی ، غیر مولد ، ناعادلانه ، غیر منصفانه و توجیه ناپذیری که رشد فردی آن را محدود می سازد ، رها شوند و می توانند در موقعیت واقعی تدریس درک بهتری از عمل خود داشته باشند. اقدام پژوهی معلم را از نقش مجری محض در فرآیندهای آموزشی به مدیر و رهبری توانمند در این عرصه ارتقاء می دهد. نتایج حاصل از اقدام پژوهی واقعی و حقیقی می باشد با معیارهای علمی و عینی محک زده می شود و میان عمل و نظریه سازگاری ایجاد می گردد. با اقدام پژوهی بدنه آموزش و پرورش زنده و فعال و بالنده می شود. اقدام پژوهی از روشهایی است که سازگاری با فرهنگ بومی وملی دارد و در این رویکرد به تفاوت های فردی دانش آموزان توجه می شود.

اقدام‌پژوهی در آموزش و پرورش با برخی از موانع و تنگناها از جمله مدیریت متمرکز، سلسله مراتب و بوروکراسی اداری و الزام به تبعیت از قوانین و مقررات و محدودیت در تفویض اختیار، تراکم وظایف و مسوولیت های اجرایی کارکنان آموزشی و اداری، پراکندگی یافته های پژوهشی، ذهن پژوهی به جای اقدام پژوهی، عدم پشتیبانی مالی و معنوی از اقدام پژوهان، عدم اطلاع رسانی مناسب نتایج اقدام پژوهی به معلمان و گاهاً اجرای پروژه های تکراری مواجه می باشد. در این مقاله راهکارهایی در راستای توسعه و بهبود کیفیت اقدام پژوهی ارائه شده است که طرح و تصویب مسأله اقدام پژوهی در شورای معلمان، برگزاری همایش‌های اقدام پژوهی، اجرای برنامه “هر مدرسه یک اقدام پژوهی مشارکتی” ، اختصاص امتیاز ویژه در ارزشیابی مدارس به طرح های اجرا شده، تاکید بر حل مسائل مدارس خاص از طریق اقدام پژوهی، اختصاص ساعات موظف معلمان به حل مسائل آموزشی و تربیتی دانش آموزان خود از طریق اقدام پژوهی، طراحی سایت ملی و بانک اطلاعات اقدام پژوهی، تشکیل باشگاه اقدام پژوهان جهت سهولت ارتباط اقدام پژوهان با یکدیگر و تبادل تجربیات و تبیین استراتژی اقدام پژوهی معلمان و مدارس توسط شورای تحقیقات استان ها در یک برنامه کوتاه مدت و میان مدت از آن جمله می باشد.

منابع و مآخذ

۱-ارل ببی ، روش های تحقیق در علوم اجتماعی ف ترجمه رضا فاضل ، تهران : انتشارات سمت ، چاپ اول ، ۱۳۸۱

۲-اوپنهایم ، آبراهایم نفتالی ، طرح پرسشنامه و بخش نگرش ها ، ترجمه مرضیه کریم نیا ، مشهد : آستان قدس رضوی ، چاپ اول ، ۱۳۶۶ .

۳-اهنچیان ، محمدرضا ، مهدی صمدآقایی ، ۱۳۹۴ ف تهران ، انتشارات رشد .

۴-بازرگان ، عباس ، ۱۳۷۳ ، اقدام پزوهی و کاربرد آن در تعلیم و تربیت ، فصلنامه تعلیم و تربیت ۹ .

۵-براتی ، ناصر ، داوودپور منتظری ، روش تحقیق در مطالعات محیطی ، تهران : انتشارات ساکو ، چاپ اول ، ۱۳۹۱ .

۶-بست ، جان ، روش تحقیق در علوم تربیتی ، ترجمه حسن پاشا شریفی و نرگس طالقانی ، تهران : انتشارات رشد ، چاپ نهم ، ۱۳۸۱ .

۷-بیکر ، ترزال ، روش تحقیق در علوم اجتماعی ، ترجمه هوشنگ نایبی ، تهران : انتشارات دانشگاه پیان نور ، چاپ چهارم ، ۱۳۸۷ .

۸-تک زارع ، نسرین ، تک زارع ، علیرضا ، تدوین پرسشنامه طرح تحقیقاتی ، تهران : موسسه فرهنگی انتشارات راستان ، ۱۳۷۹ .

۹-جورج براون ، تدریس خرد ، ترجمه ی علی رئوف ، تهران ، انتشارات مدرسه ، چاپ پنجم ف ۱۳۸۳ .

۱۰-حافظ نیا ، محمدرضا ، مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی ، تهران : انتشارات سمت ، چاپ نهم ، ۱۳۸۲ .

۱۱-حسنی ، محمد ، احمدی ، حسین ، الگویی نو در ارزشیابی تحصیلی : ارزشیابی توصیفی ، تهران ، انتشارات مدرسه ، چاپ چهارم ، ۱۳۸۷ .

۱۲-خاکی ، غلامرضا ، روش تحقیق با رویکرد به پایان نامه نویسی ، تهران : نشر بازتاب ، چاپ سوم ، ۱۳۸۶ .

۱۳-خورشیدی ، عباس ، غندالی ، شهاب الدین ، راهنمایی عملی روش های نوین تدریس ، انتشارات پسین ، تهران ، چاپ اول ، ۱۳۸۰ .

۱۴-دلاور، علی ، احتمالات و آمار کاربردی در روانشناسی و علوم تربیتی ، تهران : انتشارات رشد ، ۱۳۷۹ .

۱۵-دلاور ، علی ، روش های آماری در روانشناسی و علوم تربیتی ، تهارن : انتشارات دانشگاه پیام نور ، چاپ سوم ، ۱۳۷۰ .

۱۶-دلاور ، علی ، مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی ، تهران : انتشارات رشد ، ۱۳۷۸ .

۱۷-رضوی ، ملیحه سادات ، هفت گام اصلی در تحقیق علمی ، مشهد : سخن گستر ، چاپ اول ، ۱۳۸۲ .

۱۸-رفیع پور ، فرامرز ، کندوکاوها و پنداشته ها ، تهران : شرکت سهامی انتشار ، چاپ اول ، ۱۳۶۰

۱۹-رئوف ، علی ، یاددادن برای یادگرفتن ، تهران : انتشارات مدرسه ، چاپ چهارم ، ۱۳۸۳ .

۲۰-سادئی ، علی ، روش تحقیق و آمار به زبان ساده ، تهران : انتشارات شلاک ، چاپ دوم ، ۱۳۸۷

۲۱-ساروخانی ، باقر روش های تحقیق در علوم اجتماعی ، جلد اول و دوم ، تهران : انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ، ۱۳۷۷.